De overgang naar Industrie 5.0 betekent een revolutie voor de maakindustrie, waarin niet alleen efficiëntie maar vooral het welzijn van werknemers centraal staat. Steven Dhondt, senior wetenschapper bij TNO en professor aan de KU Leuven, is betrokken bij Europese projecten zoals Beyond 4.0, Bridges 5.0, GI-NI en Seismec. Hij benadrukt dat deze transitie voor het mkb een combinatie van technologie en mentaliteitsverandering vraagt. ‘Bedrijven moeten investeren in weerbaarheid en samenwerking, met leermogelijkheden voor werknemers en minder afhankelijkheid van internationale leveranciers.’

Steven Dhondt houdt zich al jaren bezig met innovatie en productiviteitsvraagstukken, zowel binnen TNO als in Europese samenwerkingsverbanden. De overgang van Industrie 4.0 naar 5.0 is een centraal thema in zijn werk. ‘Industrie 4.0 richtte zich op digitalisering, automatisering en slimme technologieën. Industrie 5.0 gaat echter een stap verder en legt de nadruk op drie kernprincipes: human-centricity, duurzaamheid en resilience – oftewel weerbaarheid.’ Hij verduidelijkt: ‘Human- centricity, mensgerichtheid, klinkt abstract, maar het betekent dat technologie ondersteunend moet zijn aan mensen. Het draait om het verbeteren van het werkplezier en welzijn van werknemers. Resilience heeft meer te maken met de toeleveringsketens: het streven is om productie minder afhankelijk te maken van bijvoorbeeld China en meer binnen Europa te organiseren.’

Beyond 4.0 en Bridges 5.0
Dhondt is nauw betrokken bij meerdere Europese projecten die deze transitie onder- steunen, zoals Beyond 4.0 en Bridges 5.0. ‘Het Beyond 4.0-project onderzoekt wat er na Industrie 4.0 komt. Hierin ligt de focus op een meer mensgerichte benadering en het versterken van Europese ketens.’ Om de overstap naar Industrie 5.0 te vergemakkelijken, is het Bridges 5.0-project opgezet. ‘Dit project fungeert als een brug tussen de huidige staat van de industrie en de toekomst. Vooral het mkb heeft hierin veel te winnen. Denk bijvoorbeeld aan de Teaching Factory en Learning Factory concepten, die bedrijven helpen nieuwe kennis te vergaren en problemen op te lossen via innovatieve methoden.’

‹‹ We praten voortdurend over verandering, maar in de praktijk gebeurt er te weinig ››

Focus op de werkvloer
Het Seismec-project, eveneens een Europees initiatief waaraan Dhondt werkt, speelt in op de principes van Industrie 5.0 zoals human- centricity. ‘We hebben 17 pilots opgezet in heel Europa, waarvan de helft bij het mkb. We kijken hierbij naar de inzet van AI en robotisering om de productiviteit te verhogen.’ Een belangrijk aspect van Seismec is dat het niet alleen om technologie draait, maar ook om de manier waarop technologie door mensen wordt gebruikt. ‘In het mkb zien we vaak dat er te weinig ruimte is voor werknemers om nieuwe technologieën te leren gebruiken. Dit is een groot probleem, want zonder die leermogelijkheden blijft de productiviteit stagneren.’

Achterstand in procesinnovatie en productiviteit
Volgens Dhondt heeft Nederland vooral binnen het mkb een achterstand in productiviteitsgroei. ‘In de jaren '50 en '60 zagen we een enorme groei, maar sindsdien is die gestagneerd. Nederland heeft nog steeds een hoge productiviteit, maar we worden ingehaald door andere landen. De groei is verdwenen, en dat is zorgelijk.’ Uit recent onderzoek blijkt dat procesinnovatie in Nederland flink is afgenomen. ‘Tien jaar geleden gaf nog 40% van de bedrijven aan bezig te zijn met procesinnovatie. Nu is dat slechts 20%. Dit geldt voor zowel grote als kleine bedrijven, maar het probleem is groter binnen het mkb. De achterstand op grote bedrijven neemt toe en Nederland blijft achter in vergelijking met andere landen.’

Immateriële activa
Dhondt ziet een gebrek aan investeringen in digitale technologieën als een belangrijke oorzaak van de stagnerende productiviteit.
‘Ondanks initiatieven zoals de European Digital Innovation Hubs, blijft de technologie- investering in het mkb een fractie van wat grotere bedrijven investeren.’ Maar technologie alleen is niet genoeg, benadrukt Dhondt. ‘Bedrijven hebben ook “immateriële activa” nodig, zoals digitale kennis en opleidingsmogelijkheden. Werknemers moeten in staat zijn om met nieuwe technologieën te werken. Het probleem is dat werknemers aangeven dat
hun kennis steeds minder goed wordt benut.’

Mismatch op de werkvloer
Een ander groot probleem is dat bedrijven niet de juiste omstandigheden creëren voor werknemers om te kunnen leren. ‘Een groeiend percentage werknemers in het mkb geeft aan dat ze onvoldoende nieuwe dingen leren op hun werk. Dit zorgt voor een mismatch tussen de technologie die wordt ingevoerd en de vaardigheden van werknemers’, legt Dhondt uit. Deze mismatch is volgens Dhondt een van de redenen waarom Nederlandse bedrijven moeite hebben om hun productiviteit te verhogen. ‘We praten voortdurend over verandering, maar in de praktijk gebeurt er te weinig. Bedrijven moeten investeren in leersituaties op de werkvloer, anders blijven we achter.’

Van fieldlabs tot eenvoudigere technologie
Wat is er dan nodig om het tij te keren? Dhondt ziet meerdere oplossingen. ‘Een belangrijk instrument zijn de fieldlabs,  waar bedrijven kunnen experimenteren met nieuwe technologieën. Daarnaast moet technologie eenvoudiger worden voor het mkb. Robotisering en AI moeten toegankelijk zijn, anders blijven kleinere bedrijven achter.’ Hij pleit ook voor peer-to-peer leren. ‘Bedrijven kunnen veel van elkaar leren. Vroeger leerden kleine bedrijven van grote, maar dat mechanisme is verdwenen. Fieldlabs kunnen hier een uitkomst bieden, maar bedrijven moeten ook intern meer investeren in “operational coaching”. Senior medewerkers moeten hun kennis overdragen aan junioren.’

Overheid moet ondersteunen
Dhondt pleit voor meer gerichte onder- steuning vanuit de overheid om het mkb te helpen. ‘Bedrijven willen wel innoveren, maar kunnen het niet alleen. De overheid moet meer doen om innovatie te stimuleren. Landen om ons heen, zoals Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, investeren al fors in productiviteitsverbetering.’ De urgentie is volgens hem hoog. ‘Als Nederland nu niet handelt, raken we nog verder achterop. De maakindustrie is cruciaal voor onze economie, en het is belangrijk dat we investeren in zowel kleine als grote bedrijven.’

Toekomst Nederlandse MKB-maakindustrie
Wat als Nederland er niet in slaagt om deze innovaties door te voeren? ‘Dan worden we nog afhankelijker van het buitenland, en onze voorsprong op het gebied van salarissen zal verdwijnen. De economische groei zal achterblijven’, waarschuwt Dhondt. Hij sluit af met een duidelijke boodschap: ‘De transitie naar Industrie 5.0 is onvermijdelijk. Bedrijven en overheid moeten nu samenwerken om de Nederlandse industrie toekomstbestendig te maken.’